نظم در قرآن
بخش عظیمی از دستورات و سفارشات قرآن كریم در راستای تنظیم اندیشه و اعمال انسان است. امیرمؤمنان ـ علیه السلام ـ می فرماید:
«الا انّ فیه علم ما یأتی و الحدیث عن الماضی و دواء دائكم و نظم ما بینكم»[6]
آگاه باشید كه آگاهی از آینده، خبر از گذشته، داروی درد (نادانی و گمراهی) و نظم و ترتیب زندگی روزمرّه شما در قرآن (آمده) است. بیان قرآن كریم را درباره نظم می توان به دو بخش تقسیم كرد:
الف ـ نظم در تكوین: قرآن در این بخش، نظم حاكم بر جهان آفرینش را تشریح كرده و به انسانها سفارش می كند كه درباره آن بیندیشند. تا به طرّاح زبردست آن(خدای تعالی) پی ببرند و در این راستا، گاه از فرود آمدن باران و رویش گیاهان یاد می كند و گاهی از عظمت آسمان، كوهها و دریاها سخن می گوید. زمانی شگفتیهای آفرینش موجودات و از جمله انسان را تذكر می دهد و در بسیاری از مواقع نیز آمد و شد شب و روز، فراوانی پدیده های هستی و بی شماری نعمتهای الهی را در لا به لای آیات بیان می كند و انسان را به تفكر در نظم شگفت آور آن وا می دارد. به عنوان نمونه می فرماید: «إِنَّ فِی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ»[7] همانا در آفرینش آسمانها و زمین و آمد و شد و شب و روز، نشانه هایی برای خردمندان است.
ب ـ نظم در تشریع: همه آیاتی كه درباره قوانین و مقررات الهی نازل شده، برقرار كننده نظم و برنامه در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان است. با این بیان، قرآن همواره پیروان خویش را به داشتن یك برنامه صحیح و منظّم دعوت می كند و خواستار آن است كه مسلمانان در زندگی به اصول و مقررات الهی پای بند بوده، طبق برنامه ای كه خدا برای آنان تنظیم كرده، زندگی كنند و هیچ گاه از حدود الهی گام فراتر ننهند. چرا كه:
«مَنْ یَتَعَدَّ حُدُودَ اللَّهِ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ»[8]
آنان كه از حدود الهی تجاوز كنند، همانان ستمكارانند.
از این رو، می توان گفت یكی از اهداف مهمّ پیامبران الهی، تنظیم برنامه زندگی انسانها در تمام ابعاد آن بوده و در صدد بودند تا جامعه طبق برنامه تنظیمی از جانب پروردگار به زندگی خویش ادامه دهد و از آن تخطّی نكند. به عنوان مثال قرآن برای انجام عبادتهای اسلامی وقت و برنامه ای تنظیم كرده، تا همه مسلمانان در آن وقت معین به عبادت بپردازند. چنان كه برای روزه گرفتن، ماه مبارك رمضان را معلوم كرده و ابتداء و انتهای روزه هر روز را معلوم كرده است و می فرماید: «... كُلُوا وَ اشْرَبُوا حَتَّى یَتَبَیَّنَ لَكُمُ الْخَیْطُ الْأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّیامَ إِلَى اللَّیْلِ »[9] بخورید و بیاشامید تا رشته روشن صبحدم در تاریكی شب آشكار شود و روزه را به شب برسانید. و در جای دیگر افرادی را كه در امور اجتماعی خود، منظم و هماهنگ و با اجازه رهبری عمل می كنند، در زمره مؤمنان قرار داده و آنان را چنین می ستاید:
«إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ إِذا كانُوا مَعَهُ عَلى أَمْرٍ جامِعٍ لَمْ یَذْهَبُوا حَتَّى یَسْتَأْذِنُوهُ»[10]
مؤمنان كسانی هستند كه به خدا و پیامبرش ایمان آورده اند و چون با پیامبر در كاری همگانی باشند، تا از او رخصت نطلبیده اند نباید بروند. در آیه ای دیگر نیز، رزمندگان راهش را كه منظم، محكم و استوار وارد پیكار می شوند، مورد محبت خود قرارداده، می فرماید: «إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الَّذِینَ یُقاتِلُونَ فِی سَبِیلِهِ صَفًّا كَأَنَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصُوصٌ»[11] خداوند دوست دارد كسانی را كه در راه او در صفی، همانند دیواری كه اجزایش را با سرب به هم پیوند داده باشند، می جنگند.